Vô minh không chỉ là sự thiếu hiểu biết, mà còn là sự thiếu hiểu biết về những điều chưa biết. Ngược lại, “không biết gì” là kết quả của một quá trình tỉnh thức thừa nhận sự tinh tế trong tri thức của mình và của mọi người nói chung.

“Tôi chỉ biết một điều, và đó chẳng là gì cả!”, câu nói nổi tiếng của “triết gia đường phố” Socrates từ 2.500 năm trước vẫn còn nguyên sức nặng trong triết học hàn lâm hiện đại: chúng ta thường bắt đầu bằng sự khẳng định của bà. Chà – cuối cùng thường trở thành một người hoài nghi, Hannah Arendt, nhà triết học lỗi lạc của thế kỷ 20.

Bạn đang xem: Vô minh là gì?

“Mô hình Socrat”

Sự tiến bộ của “mô hình Socrates” trong triết học nói chung và triết học giáo dục nói riêng: đặt vấn đề và truy vấn lên hàng đầu, đối lập với ý tưởng tôn vinh các cung điện giảng dạy lý thuyết và hệ thống khép kín. Đó là một thực tiễn giáo dục mà về nguyên tắc, ai cũng có thể thực hiện và hưởng thụ nếu biết sử dụng “lý trí”, miễn là họ có khả năng tư duy bình thường với thiện chí hiểu biết.

Triết lý của mô hình này và nghiên cứu về thực tiễn giáo dục xuất phát từ kinh nghiệm và hành động cụ thể của các cá nhân, nhưng yêu cầu kiểm tra phản biện như một điều kiện tiên quyết để hiểu và trình bày. Theo cách của triết học (Socrates), truyền thống, quy ước và quyền lực trước tiên phải được kiểm tra độ tin cậy và vị thế. Do đó, triết học hàn lâm về ‘chủ nghĩa hoài nghi’ liên quan đến việc hiểu cách hiểu hình tượng chung của Socrates.

Socrates: “Bà đỡ” tâm linh?

Thực tế so với bà đỡ của mẹ mình, hình ảnh hoặc phép ẩn dụ yêu thích và phổ biến nhất của Socrates là bà đỡ tâm linh. Câu hỏi đặt ra: Chính xác thì nghệ thuật “giải quyết vấn đề y tế” – trong lĩnh vực giảng dạy và giáo dục là gì? Nó có đóng vai trò là “bà đỡ” cho sự ra đời của cái chân, cái thiện hay nó thực chất là loại bỏ tư tưởng về cái sai, cái xấu, cái đúng và cái thiện? Các nhà bình luận thường không đồng ý!

Hannah Arendt trong cuốn Bàn về đời sống tinh thần (1971) đã viết rằng “bà đỡ” Socrates, giống như tất cả các bà đỡ thời đó đã qua tuổi sinh nở và không tự mình sinh con, “biết cách giải phóng tâm trí của người khác. Vì bà không sinh con với tư cách là một người mẹ, cô ấy có chuyên môn của một nữ hộ sinh để xác định xem người mẹ có mang thai hay không.” Có

Có nhiều sự thật trong mô tả của Arendt về nhân vật lịch sử Socrates. Socrates, trong hầu hết các trường hợp, chỉ làm công việc “sạch sẽ”, khiến những người từng có cơ hội trò chuyện với ông, những người từng là “người da trắng” đầy thành kiến ​​và chủ quan, có những ý kiến ​​sai lầm. Hình ảnh đích thực của Socrates không phải là hình ảnh của một bà đỡ “tích cực”, tận tụy đánh thức và tạo ra cảm xúc đúng đắn tiềm ẩn hoặc ngủ yên trong đối thoại.

Nếu chúng ta tin vào những cuộc đối thoại ban đầu của Plato, Socrates lịch sử và những sự kiện xác thực khác, chúng ta có thể xác minh tuyên bố này, điều này rất khác với những cuộc đối thoại sau này chỉ mượn tên Socrates. Người hoài nghi thế kỷ thứ 2: Plato là người hoài nghi khi ông mang khuôn mặt của Socrates lịch sử, và là người giáo điều khi Socrates chỉ mượn tên ông.

Vì vậy, về triết lý giáo dục, chúng ta không thể vội cắt nghĩa nghệ thuật bà đỡ của Socrates, cách thức tạo dựng và khẳng định tri thức, giúp đưa đến cái đúng, cái tốt mà xem nhẹ hình ảnh. Nổi tiếng trong lịch sử là “Ruồi trâu” và “Cá đuối điện”. Đúng vậy, ruồi trâu không để ai ngủ yên, nó tự giật điện và làm đối thủ tê liệt! Hoạt động “tẩy rửa” các quan điểm sai trái, định kiến, theo Hannah Arendt, mang ý nghĩa “chính trị” rộng lớn (“chính trị” theo nghĩa rộng là lĩnh vực hoạt động của con người).

Xem thêm: Từ lớp nghĩa là gì? Nó có nghĩa là lớp trong tiếng Việt

Nghệ thuật bà đỡ “phát hiện những hậu quả nghiêm trọng của những tư tưởng không được kiểm tra nghiêm túc, từ đó trấn áp và phá hủy những giá trị, nguyên tắc, học thuyết, niềm tin thực chất mang ý nghĩa “chính trị” sâu sắc (…).

Vì sự hủy diệt đó có tác dụng giải phóng một năng lực khác, năng lực phán đoán, mà chúng ta có thể gọi là năng lực “chính trị” nhất trong tất cả các năng lực tinh thần của con người. (sách đã dẫn). Diễn ngôn – Đối thoại Socrates và các tình huống tranh luận – làm xáo trộn, không suy nghĩ và phá vỡ niềm tin, cho phép “cơn gió suy nghĩ” thổi qua.

Arendt khéo léo mượn lời của Socrates: “Với luồng gió suy nghĩ mà tôi thổi để đánh thức bạn, bạn sẽ thấy rằng bạn chẳng có gì ngoài sự bất lực và bất lực, và điều tốt nhất nên làm là hành động. Của tất cả chúng ta.”

Ở đây, giống như Kant, Arendt lập luận rằng chỉ có ‘đối lập’, ‘tiêu cực’, ‘aporis’ mới cấu thành sự giác ngộ thực sự. Giác ngộ không gì khác hơn là giải thoát chúng ta khỏi “thành kiến, quyền lực, hay nói cách khác là bước ra khỏi địa ngục của sự thanh lọc, thanh lọc, tà kiến, tà kiến”.

“Địa ngục tà kiến, tà kiến” đe dọa và hủy diệt sự an lạc, thoải mái, mất an toàn, an ninh và bóng tối, thoải mái bên trong. Một sự hiểu biết quen thuộc trước đây về Socrates đưa ra những xác tín về mặt đạo đức. Nhưng đừng quên rằng công việc đầu tiên của ruồi trâu là “tiêm” thẳng vào trí óc để buộc nó phải suy nghĩ và đánh giá; Cá đuối điện vô hiệu hóa lý lẽ ngoan cố của kẻ thù. “Tôi tự biết câu trả lời, và sau đó không làm người khác bối rối. Thay vào đó, tôi cũng tàn tật và tàn tật như bạn. Cá đuối điện “Socrates” không thể bơm ra điện!”

Thông điệp của Socrates

Là một triết gia, Socrates không có gì để “dạy dỗ”. Không ngụy biện, không vỗ ngực dạy khôn người khác. Tại tòa, ông phủ nhận việc mình “làm hư” thanh niên, nhưng ông cũng không bào chữa cho mình bằng cách cho rằng mình tìm hiểu thanh niên là “tốt”! Anh ấy nói: “Một cuộc đời không có sự phán xét là một cuộc đời không đáng sống”, và thế thôi!

Trong những công việc nhỏ nhặt hàng ngày, chúng ta có thể “biết” nhiều điều. Nhưng trước những vấn đề nghiêm trọng về cách sống và cách chết, cách hiểu công lý, tình yêu và lòng dũng cảm, anh mở ra một “vũ trụ của sự ngu dốt”. Đó là vấn đề “thái độ”, “tâm thế”. Có hay không, tạm thời hay vĩnh viễn, quan điểm và thái độ đó là thông điệp của Socrates.

Chúng ta cũng thử xem triết lý giáo dục “hoài nghi Socrate” nảy sinh những hệ quả gì trong tư tưởng giáo dục đương thời.